IDDS heeft recentelijk een bureauonderzoek afgerond naar explosieven uit de Tweede Wereldoorlog in de gemeente Reusel–de Mierden, nabij de Nederlands–Belgische grens. In de dorpen Reusel en Hulsel was de herinrichting van een aantal straten gepland. Bij dit soort werkzaamheden wordt er tot enige meters in de bodem gegraven, waarbij men explosieven (ook wel aangeduid met de term ‘ontplofbare oorlogsresten’) uit de Tweede Wereldoorlog kan aantreffen.
Dit brengt gevaar met zich mee. Conform het Arbeidsomstandighedenbesluit (Arbowet) artikel 4.10.2 bestaat de wettelijke verplichting om onderzoek uit te voeren ‘in alle gevallen waarin gevaar voor de veiligheid of gezondheid van werknemers kan bestaan door de mogelijke aanwezigheid van ontplofbare oorlogsresten’ voordat de werkzaamheden beginnen.
Strijd om een Noord-Brabants dorp
Het dorp Reusel heeft van 24 september tot 3 oktober 1944 in de frontlinie gelegen bij de strijd tussen de Britse bevrijders en Duitse bezetters, waarbij hevig is gevochten. Het was één van de gevechten op de flanken van Operation Market Garden, waarbij geallieerde luchtlandings- en grondtroepen de bruggen in de corridor Eindhoven – Nijmegen – Arnhem probeerden te veroveren op de Duitsers. Tijdens de strijd om het dorp is Reusel meermaals beschoten door Brits geschut en Duitse mortieren. Door soldaten is dagenlang van straat tot straat en van huis tot huis gevochten, er heeft zelfs een luchtaanval van de Royal Air Force plaatsgevonden op 28 september 1944. IDDS heeft verschillende bronnen geraadpleegd om het strijdverloop in het dorp in kaart te brengen. Hiermee ontstaat beeld van de locaties waar mogelijk nog ontplofbare oorlogsresten liggen. Eén van de meest waardevolle bronnen bleken de oorlogsdagboeken te zijn van de verschillende Britse militaire eenheden die in Reusel hebben gevochten. Zo is te lezen in het dagboek van het 23rd Heavy Battery artillerieregiment dat zij op 27 september 1944 Reusel beschoten:
27 Sep. 14:30. Moved to new positions at E 287126 in order to be able engage targets at Reusel. 18:30. Engaged targets at Reusel; own troops withdrawn from the area which they do not intend to re-occupy. 21:00 – 08:00 Engaged CALF (X-roads in Reusel) at irregular intervals, with one gun. Total expenditure 48 rounds.
In droog militair vakjargon is beschreven hoe de artillerie een nieuwe positie innam en vanaf half zeven in de avond Reusel beschoot, waarbij men niet hoefde te vrezen om de eigen soldaten te treffen. Later die avond is nog met tussenpozen tot in de ochtend op een kruispunt in het dorp geschoten, waarbij 48 granaten zijn verbruikt. Tijden, locatieaanduidingen, het doelwit waarop is geschoten en de hoeveelheid verbruikte munitie zijn waardevolle informatie met betrekking tot explosievenopsporing.
Inferno
Dit bureaucratisch beschreven gebeuren staat echter in schril contrast met de ervaring van die avond van A. Wouters, pater en dorpsbewoner van Reusel. Hij en andere dorpsbewoners schuilden voor het oorlogsgeweld bij de Zusters van Liefde in het klooster midden in het dorp. Hij beschrijft in een naoorlogs artikel hoe hun schuilplek niet meer veilig was door ditzelfde bombardement:
Even nog maar is de beschieting aan de gang als iemand komt zeggen dat het Zusterklooster op een hoek aan het branden is. (…) Terwijl het granaten regent, moeten we in allerijl de vlucht nemen uit het brandende klooster. Het wordt een vlucht om nooit meer te vergeten. De vluchtpartij gaat door de kloostertuin vol granaattrechters (…). Granaten en mitrailleurkogels fluiten over ons heen. (…) Reuselcentrum lijkt één brandende vuurzee. De vlammen slaan huizenhoog boven het klooster uit. Daken vallen in. En onophoudelijk donderen de granaten in die vuurpoel. Men krijgt het idee dat er van ons dorp geen steen meer heel zal blijven. Zo gauw je een granaat hoort fluiten – plat op de grond. Dan weer vooruit, richting het zuiden, richting de vrijheid.
Reusel veranderde in een inferno door de artilleriebeschieting. Dit soort verhalen uit eerste hand zijn eveneens belangrijke bronnen bij het opsporen van ontplofbare oorlogsresten.
Deze getuigenis onderstreept de intensiteit van de beschieting en duidt globaal aan waar de artilleriegranaten neerkwamen, namelijk in de buurt van het klooster. Daarnaast vertelt het verhaal van de pater en andere getuigen hoe het dorp in een korte tijd in een rokende, zwartgeblakerde ruïne veranderde. Twee foto’s van het uitgebrande klooster van de Zusters van Liefde spreken boekdelen.
Opsporing van ontplofbare oorlogsresten
IDDS heeft door dergelijke bronnen te gebruiken op onderbouwde wijze meerdere gebieden in het kader van de herinrichting van de straten aangewezen waar mogelijk nog ontplofbare oorlogsresten in de bodem zouden kunnen liggen. Uit het onderzoek is gebleken op welke soorten ontplofbare oorlogsresten de gebieden verdacht zijn en wat de maximale verwachtingsdiepte is waarop deze explosieven nog kunnen worden aangetroffen in de bodem. Daarnaast is een inschatting gemaakt van de mogelijke hoeveelheid aan te treffen ontplofbare oorlogsresten. Al deze informatie is van belang bij de vervolgwerkzaamheden, het daadwerkelijk opsporen van ontplofbare oorlogsresten. Vanwege de beperkte diepteligging kunnen, door middel van oppervlaktedetectie, de locaties aangegeven worden waar nog significante metalen objecten in de bodem aanwezig zijn. Deze worden vervolgens benaderd (voorzichtig uitgegraven) en geïdentificeerd. Als het daadwerkelijk om een explosief gaat, wordt de situatie tijdelijk veiliggesteld in afwachting van de overdracht naar de Explosieven Opruimingsdienst Defensie.
IDDS is ook voor deze opsporing gecertificeerd en kan daarom het gehele traject van bureaustudies naar tot de opsporing van ontplofbare oorlogsresten voor u verzorgen. Heeft u bij uw project ook met de problematiek van explosieven uit de Tweede Wereldoorlog te maken of wilt u daarvoor een check laten uitvoeren? Neem dan contact op met één van onze adviseurs:
Koen Marijt: kmarijt@idds.nl
Stephan van Helden: svhelden@idds.nl
Gebruikte bronnen voor dit artikel:
- The National Archives, WO 171/1043 War Diary 23rd Heavy Battery, 27 september 1944;
- Wouters, ‘Rond de bevrijding van Reusel’ (28 februari 1946);
- Lavrijsen, Reusel tijdens de Tweede Wereldoorlog (Reusel 1985, Heemkunde Werkgroep Reusel), p. 135. Met dank aan H. Loonen van de Heemkunde Werkgroep Reusel voor het beschikbaar stellen van de afbeeldingen.
