Door: Michel van Dam – IDDS Bouwhistoricus
Wist u dat Noordwijk een aantal bijzondere panden heeft aan de Voorstraat? Ieder met een eigen verhaal en historie. Bouwhistoricus Michel van Dam deed bouwhistorisch onderzoek naar één van deze panden, Voorstraat 5-5A, en kwam op een aantal bijzondere ontdekkingen over de ontstaansgeschiedenis.
Voorstraat in Noordwijk-Binnen oudste straat
De Voorstraat in Noordwijk-Binnen is de oudste en belangrijkste straat van het dorp. Het maakte onderdeel uit van de Heerenweg die de dorpen Noordwijk, Katwijk en Rijnsburg verbond. Daarnaast stond de straat in verbinding met de noordelijk gelegen Gooweg, richting Noordwijkerhout/Haarlem. De kern van Noordwijk-Binnen ontwikkelde zich vanaf de middeleeuwen tot een geheel van statige woonhuizen en kleinschalige boerderijen. Eén daarvan lichten we verder toe, namelijk de Voorstraat 5-5A.
Voorstraat 5-5A zogenaamde ‘kaasboerderij’
Het gebouw Voorstraat 5-5A is één van de afwijkende, en daardoor fascinerende, panden in de Voorstraat van Noordwijk-Binnen. De aanwezigheid van een kelder en opkamer maakt dat het gebouw in de volksmond als ‘kaasboerderij’ te boek staat. Typologisch gezien kan het gebouw (5-5A) geduid worden als krukhuis: een boerderij met een T-, of L-vormig grondvlak.
Een opname van het bouwdeel aan de straat. Het linkerdeel, met de twee hoog in de gevel geplaatste vensters, is Voorstraat 5A.
De bekende bouwfasering van dit boerderijtype
Het grondvlak van dergelijke boerderijen is opgebouwd uit een dwarsgeplaatst woonhuis met kelder en opkamer en een haaks daarop georiënteerde stal/schuur. Het is een boerderijtype dat in deze contreien niet onbekend is. Ook in Noordwijk zijn enkele van deze dergelijke boerderijen bekend. Maar in het geval van Voorstraat 5-5A is het de vraag of dit geheel het resultaat is van de algemeen bekende bouwfasering van dit type boerderij in Noordwijk en de omgeving. Andere boerderijen zijn veelal ontwikkeld vanuit een houten kopgevelboerderij waarvan het woonhuis, in de tweede helft van de zestiende eeuw, aan één van de zijden werd uitgebreid met een ‘stenen kamer’, een bakstenen uitbouw met kelder en opkamer waar de melk en de kaas koel kon worden opgeslagen.
Voorstraat 5-5A: op een bijzondere manier ontstaan
In het geval van Voorstraat 5-5A speelt er misschien iets anders. Het is mogelijk dat het geheel is ontwikkeld vanuit twee huizen die haaks op de straat waren gebouwd waarvan de voorzijden later, rond de tweede helft van de zestiende eeuw, werden vervangen door één dwarsgeplaatst voorhuis. Maar helaas kon deze hypothese binnen de kaders van het onderzoek niet naar tevredenheid worden bevestigd of ontkracht. De eikenhouten kap lijkt uit deze tijd te dateren.
De reden voor een dergelijke verbouwing moet gezocht worden in representatie. Een dwarsgeplaatst pand was, gechargeerd gesteld, een teken van welvaart. Door de oriëntatie was het namelijk ‘onpraktischer’ dan een diep huis. Pas in 1749 was er duidelijk sprake van een agrarische functie toen het werd verkocht als zijnde een ‘huis en erve, met een koestal, dorsvloer, barge (hooiberg, MvD) en schuur, etc.’ Of het voor die tijd ook een agrarische functie heeft gehad is niet bekend.
Het kelderlicht in de linker zijgevel
Aanpassingen Voorstraat 5-5A in de achttiende eeuw
In de achttiende eeuw werd de voorgevel van het voorhuis vernieuwd naar een sober, classicistisch ontwerp. Mogelijk werd in dezelfde tijd het vermoede linker huis vervangen door een diepe stal, of werd het bestaande huis tot stal verbouwd. Het is ook mogelijk dat dit deel van het erf nog onbebouwd was, en dat in de achttiende eeuw een stal werd gebouwd.
De huidige kap valt in de achttiende eeuw te dateren. De stalruimte grenzend aan het voorhuis zal in gebruik zijn geweest als werkkeuken. Uit de eerste kadastrale kaart, die in 1832 werd vervaardigd, is de huidige opzet van het geheel te herleiden: een dwars volume aan de straat, en aan de achterzijde twee haaks daarop geplaatste bouwdelen. In 1932, of even daarna, werd de zolder boven de werkkeuken voor bewoning geschikt gemaakt door het aanbrengen van een mansardekap. In 1956 werd het geheel gesplitst in de nummers 5 en 5A, zoals we het gebouw nu kennen.
Het belang van bouwhistorisch onderzoek bij een (ver-)bouwaanvraag
Door het effectief inzetten van onze bouwhistorische kennis en ervaring, wordt relevante informatie voor uw (ver)bouwaanvraag snel en kwalitatief hoogwaardig gerapporteerd. Daarnaast voorkomen wij dat de bouwhistorie een remmende factor binnen de planprocedures is. Ook bouwhistorisch onderzoek laten uitvoeren? Neem contact op met bouwhistoricus Michel van Dam.
